TOMARZA MERKEZ CAMİİ

lçe Merkezinde, Cumhuriyet Mahallesi Çarşı içinde bulunmak­tadır. Bu nedenle Çarşı Camii de denir. Cami, 19. yy. Osmanlı Mima­ri özelliklerim taşımaktadır. Cami'nin son cemaat yeri, altı sütun üzerine oturan beş yuvarlak kemerlidir. Camiye, yanlarında iki yuvarlak sütun bulunan kapıdan gi­rilmektedir. Cami tek merkezi kub­belidir. Kubbe çokgen gövdeli olup, dört sivri kemer üzerine oturmak­tadır. Kubbedeki küçük pencereler dışında, her kemer altında birer,  bunların altında da birer olmak üzere karşılıklı birer pencere vardır. Minber ve mihrabda süs unsuru yok­tur. Dam, kademeli taşlarla kaplıdır. Cami tek minareledir. Kesme taştan kare planlı ve kalın duvarlıdır. Caminin devir odası altındaki ana giriş kapışı üzerinde bulunan kitabe­de; Binanın II. Abdülhamid'in hima-yesinde bu okulda müderris olan Hacı Hafız tarafından H. 1322 sene-sinde yapıldığı belirtilmektedir. Cami dışında doğu yönünde dört sütun üzerine oturan yuvarlak gövdeli "Devir Odası" diye bilinen bir bina bulunmaktadır. Binada beş pencere vardır. Pencere üzerindeki  elips biçimli yuvarlak süslemeler içinde "Esma ül Husna" dan bazıları, Arap harfleri ile yazılmıştır. Bina, taş işlemeciliği ve ahşap işlemeciliğinin sergilendiği açık bir müzeyi andırmakta olup, estetiği ile görenleri büyülemektedir.

TOMARZA KİLİSESİ

19. yy. sonlarına doğru yapıldığı belirtilmektedir. Cumhuriyet Mahal-lesi çarşı içinde bulunmaktadır. Kili­senin ön cephesi yıkılmıştır. Bina, karşılıklı   dörder   yuvarlak   taş sütunlar üzerindeki yuvarlak kemer­lerle üç nefe ayrılmıştır. Orta nef, yan neflerden daha geniş olup, moloz taşlarla kaplıdır. Üzeri yuvarlak to­nozludur. Apsisin üzeri yarım kub­belidir. Uzun duvarlarda dörder yu­varlak penceresi vardır. Pencereler altın işlidir. Yer yer dökülmüş fresk­ler, çeşitli motiflerle süslüdür. Üzeri beşik çatılı, çatı üstü de kademeli taşlarla kaplıdır.

Gülbaba Türbesi

 Halil Dede Türbesi(İncili Köyü)

İncili Köyü Türbe Tepesi

İncili Köyünün yaklaşık 300 metre Güneybatısındaki tepe üzerinde bu­lunmaktadır. Hangi tarihte inşa edildiğine   dair   bir   delil  yoktur. Söylentiye   göre   Türbe,   1500 yıllarında yapılmıştır. Halk arasında incili Çavuş'a nispet edilirse de tarihi akış açısından incelendiğinde, bu türbenin Pazarören'de medfun bulu­nan "Melik Gazi"nin arkadaşlarından birine ait olabileceği muhtemeldir. Türbe, moloz taşlarla daire şeklinde yapılmış, kubbemsi bir görünüme sahiptir. 1987 yılında yıkılmaması için dış tarafı çimento ile sıvanmış olup, iç kısmı orijinalliğini muhafaza etmektedir, iç kısım duvarlarda Bes-mele-i şerif, Kelime-i Tevhit ve islam büyüklerinin isimleri Arap harfleriy­le yazılıdır. Doğuda bir penceresi, kuzeyde bir kapışı bulunmaktadır.

Gülbaba Türbesi

İlçemiz Gülveren Köyü Mezarlığı yanındadır.   Köy   sakinlerinden bazılarının defalarca görmüş olduk­ları rüyalar üzerine medfun olduğu yer, yakın zamanda tesbit edilmiştir. Zaman   zaman   akşamları   ışık görülen   bu   yer   açıldığında Gülbaba'nın cesedi bulunmuştur. Hakkında çok çeşitli menkıbeler anlatılan Gülbaba'nın Kıbrıs Harbinde  de  görüldüğü,  bu  harpte savaşanlara  su  dağıttığı, sorul-duğunda  Tomarza'nm  Gülveren Köyünden   olduğunu   söylediği, savaştan yıllarca sonra O'nu bulmak için Konya'dan gelen bir Binbaşı'nın ifadelerine   dayanılarak   anlatıl­maktadır. Yine O'nun da Melik Gazi'nin   arkadaşlarından   olduğundan söz edilmektedir.

Medfun bulunduğu yer tesbit edil­dikten sonra köy halkından Abdulva-hap Güldede'nin gayreti ile mimari özellik    taşıyan    bir    türbe yaptırılmıştır.

İlçenin Bostanlık ve Kızılören köyleri civarında ayrıca Tufanbeyli hududuna    yakın   Dedebeli'nde yatırların bulunduğuna inanılmakta ve buralar halk tarafından çeşitli ve­silelerle ziyaret edilmektedir. Ancak, buralarda türbe özelliği taşıyan yapılar yoktur.

SU KANALLARI

Bu konuda, İncili Köyü su kanalından söz edilebilir. Ne zaman yapıldığı bilinmemekle birlikte, halk arasında anlatıldığına göre încili Çavuş'un isteği üzerine padişah tarafından 25 - 30 km. mesafedeki Er-ciyes dağından köye su getirmek için bir kanal yaptırılır. Bu kanal, taşlarla yapılmış olmasına rağmen, zamanla doğal bir su yolu halini almıştır. Yer yer tahrip olan ve tıkanan bu kanal­dan bugün su akmamaktadır.

MAĞARALAR

Tomarza merkezinde, Saraycık ve Sümengen dağlarında, încili. Ekinli, Kuşcağız, Kömür ve Emiruşağı yörelerinde çok sayıda irili ufaklı mağaralar vardır. Bu mağaraların be­lirli özelliği, her birinin diğerine kadar uzanması; belli aralıklarla ha­valandırma deliklerinin bulunması;

içlerinde ise oturma yerleri, ibadet­haneler, hazınlık ve hayvan barınağı gibi yerlerin bulunmasıdır. Ayrıca su sarnıçları,  mağaraların   ayrılmaz parçalarından biridir. Yine yörede sıkça görülen kuyular, dikdörtgen şeklinde oyulmuş, üzeri kapaklı taşlar, suların depolanarak kul­lanıldığım göstermektedir.

KALE KALINTILARI

En belirgin kale kalıntısı, İlçemiz Kale   Köyü   güneyindeki   tepe üzerinde bulunmaktadır.  Pusatlı Köyü güneybatısında da Kale admda bir yöre bulunmakta olup, burada yüksek kayalar oyularak odacıklar yapılmıştır. Ayrıca, yörede yüksek tepeciklere kale veya höyük denil­mektedir.

Saraycık’taki Saray Harabeleri